भारत र पाकिस्तानबीच चर्किएको द्वन्द्वले संसारलाई पहिलो पटक चिनियाँ सैनिक प्रविधिले सिद्ध गरिएका पश्चिमी सैन्य प्रविधिहरूका विरुद्धमा कसरी प्रदर्शन गर्छ भन्ने वास्तविक झल्को दिन सक्ने सम्भावना देखिएको छ । चिनियाँ रक्षा शेयरहरूमा पहिले नै तीव्र वृद्धि भएको छ ।

चीनको एभिक चन्तु एयरक्राफ्टको शेयर मूल्य यसै साता ४० प्रतिशतले बढेको छ, जब पाकिस्तानले एभिकद्वारा निर्मित जे–१० सी लडाकू विमानहरू प्रयोग गरेर फ्रान्समा निर्मित राफेल विमानहरू खसालेको दाबी गर्‍यो ।

भारतले पाकिस्तानको यस दाबीमा कुनै प्रतिक्रिया दिएको छैन, न त विमान गुमाएको कुरा स्वीकारेको छ । चीनको विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ताले पनि बिहीवार चिनियाँ लडाकू विमानको संलग्नताबारे आफू जानकार नरहेको बताएका छन् । तर, पाकिस्तानको मुख्य हतियार आपूर्तिकर्ता भएको नाताले चीनले आफ्नो हतियार प्रणालीले वास्तविक युद्धमा कस्तो प्रदर्शन गर्छ भनेर नजिकबाट नियालिरहेको हुन सक्छ ।

चीनले झन्डै ४ दशकदेखि कुनै ठूलो युद्ध लडेको छैन । तर, राष्ट्रपति सी जिनपिङको नेतृत्वमा उसले आफ्ना सशस्त्र बलहरूको आधुनिकीकरणमा तीव्रता दिएको छ, उन्नत हतियार र अत्याधुनिक प्रविधिमा व्यापक लगानी गर्दै आएको छ ।

यदि पाकिस्तानले चिनियाँ हतियारले राफेलजस्ता विमान खसालेको प्रमाणित गर्न सक्यो भने यो चीनका लागि ठूलो प्रचार हुनेछ र मध्यपूर्व तथा अफ्रिकाका देशहरूमा उसको हतियारको माग बढ्न सक्छ ।
बेइजिङले पाकिस्तानलाई दिएको हार्डवेयर, तालिम र हाल एआई–आधारित निशाना प्रणालीले रणनीतिक सन्तुलन नै बदलिदिएको छ ।
पाकिस्तानको मुख्य हतियार आपूर्तिकर्ता भएको नाताले चीनले आफ्नो हतियार प्रणालीले वास्तविक युद्धमा कस्तो प्रदर्शन गर्छ भनेर नजिकबाट नियालिरहेको हुन सक्छ ।
चिनियाँ हतियारबाट सुसज्जित पाकिस्तान र अमेरिका तथा उसका सहयोगी मुलुकहरूबाट हतियार लिने भारतबीचको कुनै पनि सैन्य भिडन्त चिनियाँ र पश्चिमी सैन्य प्रविधिबीचको सीधा प्रतिस्पर्धा बन्ने निश्चित छ ।

यस आधुनिकीकरणको प्रयास पाकिस्तानसम्म पनि फैलिएको छ, जसलाई बेइजिङले लामो समयदेखि आफ्नो बलियो मित्र भनेर सम्बोधन गर्दै आएको छ । स्टकहोम अन्तरराष्ट्रिय शान्ति अनुसन्धान संस्थानका अनुसार पछिल्ला ५ वर्षमा पाकिस्तानको आयातित हतियारमध्ये ८१ प्रतिशत अंश चीनको रहेको छ । यी आपूर्तिहरूमा उन्नत लडाकू विमान, मिसाइल, रडार र हवाई रक्षा प्रणालीहरू समावेश छन्, जसले भारत–पाकिस्तान युद्धमा निर्णायक भूमिका खेल्ने विज्ञहरू बताउँछन् । केही हतियार चिनियाँ प्रविधि वा सहकार्यमा पाकिस्तानमै पनि निर्माण भइरहेका छन् ।

एशिया–प्यासिफिक फाउन्डेशनका सुरक्षा निर्देशक सज्जन गोहेलका अनुसार ‘भारत र पाकिस्तानबीचको कुनै पनि सैन्य भिडन्त चिनियाँ सैन्य निर्यातहरूको वास्तविक परीक्षण क्षेत्रजस्तो हुनेछ ।’ चीन र पाकिस्तानका सेनाबीच हालसालै समुद्र, स्थल र हवाई क्षेत्रमा संयुक्त सैन्य अभ्यासहरू बढेका छन्, जसमा लडाइँ अभ्यास र ‘क्रू स्वाप’ सम्मका कार्यक्रम समावेश छन् ।

‘बेइजिङले पाकिस्तानलाई दिएको हार्डवेयर, तालिम र हाल एआई–आधारित निशाना प्रणालीले रणनीतिक सन्तुलन नै बदलिदिएको छ,’ फाउन्डेशन फर डिफेन्स अफ डेमोक्रेसिजका क्रेग सिङ्गलटनले भने । यसले भारत–पाकिस्तान तनावको पृष्ठभूमिमा चिनियाँ हतियार प्रणालीहरूको प्रभावकारिता, अमेरिकाको प्रभावमा आएको चुनौती र क्षेत्रीय सन्तुलनमा आएको परिवर्तनलाई स्पष्टसँग देखाएको छ ।

सैन्य द्वन्द्व

चिनियाँ हतियारबाट सुसज्जित पाकिस्तान र अमेरिका तथा उसका सहयोगी मुलुकहरूबाट हतियार लिने भारतबीचको कुनै पनि सैन्य भिडन्त चिनियाँ र पश्चिमी सैन्य प्रविधिबीचको सीधा प्रतिस्पर्धा बन्ने निश्चित छ ।
कश्मीरको पर्यटकीय क्षेत्रमा २६ जना भारतीय पर्यटकको हत्या भएपछि चर्किएको तनावबीच भारतले बुधवार बिहान ‘आतङ्ककारी पूर्वाधार’ माथि क्षेप्यास्त्र आक्रमण गर्‍यो । विश्लेषकहरूका अनुसार यी क्षेप्यास्त्रहरू फ्रेन्च कम्पनीद्वारा निर्मित राफेल र रूसी एसयू–३० लडाकू विमानबाट प्रक्षेपण गरिएको हुनसक्छ ।

पाकिस्तानले भने १२५ ओटा विमानको सहभागिता रहेको १ घण्टाको हवाई युद्धमा पाँचओटा भारतीय विमान (तीन राफेल, एक मिग २० र एक एसयू –३०) खसालेको दाबी गरेको छ, जुन जे–१० सी विमानद्वारा गरिएको दाबी छ ।

कायद–ए–आजम विश्वविद्यालय, इस्लामाबादका अन्तरराष्ट्रिय सम्बन्ध विज्ञ सलमान अली बेटानीका अनुसार यो भिडन्त दुई आणविक राष्ट्रबीचको अहिलेसम्मकै ठूलो हवाई द्वन्द्व हो ।

भारतले आफ्नो विमान गुमाएको कुरा स्वीकार गरेको छैन । पाकिस्तानले पनि प्रमाण पेश गरेको छैन । तर, फ्रान्सको रक्षा मन्त्रालय स्रोतका अनुसार भारतको एउटा उन्नत राफेल विमान युद्धमा हराएको छ ।

‘यदि यो पुष्टि भयो भने चिनियाँ हतियार प्रणालीहरू पश्चिमी प्रणाली बराबर भएको प्रमाणित हुनेछ,’ रक्षा विश्लेषक बिलाल खान भन्छन् ।

यस दाबीले चिनियाँ राष्ट्रवादी र सैन्य उत्साहीहरूलाई सामाजिक सञ्जालमा उल्लासित बनाएको छ । चीनको सरकारी एभिक चन्तु एयरक्राफ्टको शेयर मूल्यमा तीव्र वृद्धिले पनि यसलाई पुष्टि गरिरहेको छ । जे–१० सी चीनको ४.५ जेनेरेशनको लडाकू विमान हो, जसले आधुनिक प्रणाली बोकेको छ । पाकिस्तानले जे –१०सीई संस्करणहरू २०२२ मा प्राप्त गरेको हो ।

एक शक्तिशाली विज्ञापन

अन्तरराष्ट्रिय हतियार बजारमा अमेरिका सबैभन्दा ठूलो निर्यातकर्ता हो, जसको अंश २०२०–२४ मा ४३ प्रतिशत थियो । चीन चौथो स्थानमा रहेको छ र उसका दुई तिहाइ हतियार पाकिस्तानमा जान्छन् । ‘यदि पाकिस्तानले चिनियाँ हतियारले राफेलजस्ता विमान खसालेको प्रमाणित गर्न सक्यो भने यो चीनका लागि ठूलो प्रचार हुनेछ र मध्यपूर्व तथा अफ्रिकाका देशहरूमा उसको हतियारको माग बढ्न सक्छ,’ खान भन्छन् ।

विशेषज्ञहरूका अनुसार पाकिस्तानका जे–१० सी लडाकू विमानमा पीएल–१५ जस्तो उन्नत चिनियाँ मिसाइल प्रयोग भएको हुन सक्छ, जसको दाबी गरिएको पहुँच २००–३०० किमी हो । पाकिस्तानी वायुसेनाले हालसालै पीएल–१५ सहितको भिडियो पनि सार्वजनिक गरेको थियो, जसमा यसलाई ‘पीएएफको शक्तिशाली प्रहार’ भनेर उल्लेख गरिएको थियो ।

मकाउका सैन्य विश्लेषक एन्टोनी वोङका अनुसार चीनका लागि यो घटनाक्रम एउटा विज्ञापनजस्तै हो । यसले पश्चिमका देशहरूलाई चिनियाँ प्रविधि साँच्चिकै कति शक्तिशाली हो भनेर चिन्तित तुल्याउनेछ ।

तर, केही विश्लेषकहरू भने सतर्क छन् । भारतले विमान गुमाउनु प्रविधिका कारण मात्र नभई रणनीतिक त्रुटिको परिणाम पनि हुन सक्छ । यदि भारतले पाकिस्तानसँग छोटो दूरीको मिसाइल मात्रै रहेको ठानेर जोखिम उठायो भने उनीहरू खतरा क्षेत्रमा बढी समय बसेका हुन सक्छन् । साथै, व्यावसायिक प्रतिबन्ध वा आदेशका कारण भारतीय पाइलटहरूले पहिले आक्रमण गर्न नपाएको पनि हुन सक्छ ।

त्यसैगरी, भारतीय क्षेप्यास्त्रहरूले पाकिस्तानको चिनियाँ बनावटको हवाई सुरक्षा प्रणाली भेदन गर्न सफल भएको देखिनुले पनि चिनियाँ हतियारहरूको प्रभावकारितामाथि प्रश्न उठाउँछ ।
(सीएनएनबाट)