‘नो कण्ट्री लेफ्ट विहाइण्ड’ अर्थात् कुनै पनि देश पछाडि नपरून् भन्ने नारासहित शुक्रवार अन्तरराष्ट्रिय नागरिक उड्डयन संगठन (आइकाओ) ले अन्तरराष्ट्रिय नागरिक उड्डयन दिवस मनाउँदै छ । आइकाओको आह्वानअनुरूप ७ डिसेम्बरलाई विश्वभर अन्तरराष्ट्रिय नागरिक उड्डयन दिवसको रूपमा मनाउने गरिन्छ ।
संसारभरका नागरिक उड्डयन विभागहरू नागरिक उड्डयनमा सुरक्षा चासो र व्यवस्थापन तथा जनचेतनाका लागि यो दिवस मनाउने गर्छन् । सन् १९९४ देखि नै आइकाओले यो दिवस मनाउँदै आए पनि संयुक्त राष्ट्रसंघको महासभाले १९९६ डिसेम्बर ७ लाई अन्तरराष्ट्रिय नागरिक उड्डयन दिवसको रूपमा घोषणा गरेपछि यसले राष्ट्रसंघीय मान्यता पाएको हो ।
हरेक देशले आफ्नो उड्डयन क्षेत्र सुरक्षित, विश्वसनीय र स्तरीय बनाउन यो दिवसको भूमिका रहने सम्बन्धित क्षेत्रका विज्ञहरूको राय छ । हरेक १५ देखि २० वर्षमा विश्वभर हवाई यात्रुको संख्या दोब्बर बढ्ने गरेको पाइन्छ । यो सन्दर्भमा नयाँ पुस्तालाई उड्डयन क्षेत्रमा आकर्षित गर्न र उड्डयन क्षेत्रबारे आममानिसमा चेतना फैलाउन यो दिवस फलदायी हुने उड््डयन अधिकारीको धारणा छ । यो दिन आइकाओले विश्वभर रहेका नागरिक उड्डयन विभागमा विभिन्न छलपफल, अन्तरक्रिया, प्रदर्शनी, सूचना सामग्रीको प्रस्तुतिलगायत गतिविधि सञ्चालन गर्दै आएको छ ।
फ्लाइट राडार २४ डटकमका अनुसार अहिले विश्वव्यापी रूपमा दैनिक १ लाख ७५ हजारदेखि २ लाख ओटासम्म उडान हुने गर्छ । आइकाओको प्रक्षेपणअनुसार अबको १५ वर्षमा हवाई यात्रुको आवागमन दोब्बर हुनेछ । यसले पनि यो दिवसको सान्दर्भिकता बढ्दै गएको र उड्डयन क्षेत्र थप सुरक्षित बनाउनुपर्ने आवश्यकता बढ्दै गएको छ ।
साताको अन्तरराष्ट्रिय उडान संख्या
संयुक्त राष्ट्रसंघीय विश्व पर्यटन संगठनको पछिल्लो तथ्यांकअनुसार विश्वभरका पर्यटकमध्ये ५६ प्रतिशतभन्दा बढीले हवाइयात्रा (विमानबाट) गर्ने गर्छन् । संस्थाको तथ्यांकअनुसार ३७ प्रतिशतले सडकबाट, ४ प्रतिशतले जलमार्गबाट र २ प्रतिशतले रेलबाट यात्रा गर्छन् ।
यसबाट पनि विश्वप्यापी रूपमा बढ्दै गएको हवाई यात्रा र यसको सुरक्षा संवेदनशीलतालाई महत्त्व दिनुपर्ने अवस्था छ । अहिले विश्वमा हरेक वर्ष १ अर्ब ३२ करोडभन्दा बढी मानिसले यात्रा गर्ने गरेको र यो क्रम संख्या वार्षिक ७ प्रतिशत बढेको संगठनको तथ्यांकमा उल्लेख छ ।
नेपालको अवस्था
सन् १९५७ मा नेपालमा पनि नागरिक उड्डयन प्राधिकरणको स्थापना भएको हो । उड्डयनको सुरक्षा, गुणस्तरीय सेवा, नियमनलगायत व्यवस्थित अन्तरराष्ट्रिय मापदण्डको हवाईक्षेत्र तथा विमानस्थलको सुरक्षा नै यसको मुख्य उद्देश्य हो । नेपालमा उड्डयन क्षेत्रको विकासमा क्रमिक सुधार हँुदै गए पनि थप भौतिक पूर्वाधार विकासको आवश्यकता रहेको प्राधिकरणले बताएको छ । बढ्दो एयर ट्राफिकका कारण नेपालले भौतिक पूर्वाधारमा जोड दिनुपर्ने सरोकारवालाले औंल्याउँदै आएका छन् । नेपालमा अहिले हवाई मार्गबाट करीब १० लाख पर्यटक नेपाल आउने गरेका छन् । यसको वार्षिक वृद्धिदर २५ प्रतिशत रहेको संस्कृति पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालयले जानकारी दिएको छ ।
नेपालमा क्रमिक रूपमा उड्डयन क्षेत्रको विकास भइरहेकाले यसको सुरक्षामा विशेष ध्यान दिन आवश्यक रहेको संस्कृति पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्री रवीन्द्र अधिकारीले बताए । नेपालको भौगोलिक अवस्थाले हवाई दुर्घटनाको सम्भावना रहेको छ । त्यसैले, नेपाली आकाश थप सुरक्षित बनाउन उड्डयन क्षेत्रका पछिल्ला प्रविधि आत्मसात् गर्दै अघि बढ्न आवश्यक रहेको मन्त्री अधिकारीको भनाइ छ ।
नेपालमा त्रिभुवन विमानस्थलको स्तरोन्नतिका साथै गौतम बुद्ध अन्तरराष्ट्रिय विमानस्थल र पोखरा विमानस्थल निर्माणले नेपालको उड्डयन क्षेत्र थप विकसित हुने मन्त्री अधिकारीले दाबी गरे । यस्तै, प्रस्तावित निजगढ विमानस्थल निर्माणले नेपालको आर्थिक विकासमा ठूलो टेवा पुग्ने उनको बुझाइ छ ।
उड्डयन क्षेत्रमा नयाँ प्रविधिको विकास र विस्तार अत्यन्त दु्रत गतिमा भइरहेकाले यसको सुधार र स्तरोन्नति सधै आवश्यक हुने नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरणका महानिर्देशक सञ्जीव गौतमले बताए । प्राधिकरणले आइकाओको मापदण्डअनुरूप सबै खालका सुधारका काम अघि बढाएको उनको भनाइ छ । नेपालको उड्डयन क्षेत्रको सुधारमा आइकाओले औंल्याएका चासो सम्बोधन गरेपछि आइकाओबाट नेपालले प्रमाणपत्र समेत प्राप्त गरेको उनले जानकारी दिए ।
सुधार एकपटक गरेर सधैंका लागि नहुने भएकाले यसको निरन्तरता आवश्यक भएको र त्यसका लागि प्राधिकरणले काम गरिरहेको गौतमले बताए । ईयूले नेपाली विमानलाई कालोसूचीबाट नहटाउनु आफैमा आश्चर्य भएको उनले टिप्पणी गरे । ईयूसमेत आइकाओको सदस्य भएको र छाता संस्थाले प्रमाणपत्र प्रदान गर्दा उसले कालोसूचीमा राखिरहनु गलत भएको उनको जिकीर छ ।
नेपालको भौगोलिक अवस्थाले उड्डयन क्षेत्रको सुरक्षामा विशेष ध्यान दिनुपर्ने नेपालमा पहिलो हेलिकोप्टर तथा विमान पाइलट रवीन्द्रप्रसाद प्रधान सुझाए । यद्यपि, नेपालको उड्डयन क्षेत्र विदेशीहरूले भने जस्तो ‘जोखीमपूर्ण’ भने नरहेको उनको भनाइ छ । नेपालकै पहिलो हेलिकोप्टर र विमान उडाएका उनले ६० वर्षको इतिहासमा नेपाल वायुसेवा निगमले उडाएका कुनै पनि विमान दुर्घटनामा नपरेको बरु विदेशी एयरलाइन्सकै विमान दुर्घटनामा परेको उदाहरण दिए । आन्तरिक उडान दुर्घटनालाई आधार बनाएर अन्तरराष्ट्रिय उडानमा प्रतिबन्ध लगाउन नहुने र यस विषयमा कूटनीतिक दबाब आवश्यक भएको उनले औंल्याए ।
अहिले नेपालमा हेलिकोप्टर सहित राष्ट्रिय अन्तरराष्ट्रिय गरी दैनिक साढे ४ सयदेखि ५ सयसम्म हवाई उडान तथा अवतरण (मुभमेण्ट) हुने गरेको त्रिभुवन अन्तरराष्ट्रिय विमानस्थलका महाप्रबन्धक राजकुमार क्षेत्रीले जानकारी दिए । अहिले नेपालमा ३ दर्जनभन्दा बढी स्वदेशी तथा विदेशी एयरलाइन्स कम्पनीका जहाज उडान अवतरण हुने गरेका छन् । नेपालको लुक्ला विमानस्थल संसारकै धेरै खतरनाक विमानस्थलको सूचीमा छ । जटिल भौगोलिक बनोट तथा प्रतिकूल मौसमको अवस्थालाई ध्यानमा राख्दै नेपालले थप उड्डयन सुरक्षा र आधुनिक प्रविधि अवलम्बन गर्नु आवश्यक छ ।
