काठमाडौं । ब्रोकर नम्बर ५८ नासा सेक्युरिटिजले २०७९ कात्तिक ३ गतेदेखि लगानीकर्तालाई शेयरमा लगानी गर्न कर्जा दिन थालेको थियो । राष्ट्र बैंकको सहमतिपछि नेपाल स्टक एक्सचेन्ज (नेप्से)ले नासालाई यस्तो कारोबार (मार्जिन कारोबार) का लागि अनुमति दिएको थियो । उक्त समयमा नासाले १ महीनामा ९ जनालाई ९० लाख रुपैयाँको मार्जिन कारोबार सुविधा प्रदान गरेको जानकारी दिएको थियो । तर, उक्त ब्रोकर कम्पनीले मार्जिन कारोबार सेवा स्थगित गरेको लामो समय भइसकेको छ । स्रोत अभावका कारण नयाँ लगानीकर्तालाई मार्जिन कारोबार सुविधा दिन नसकेको नासा सेक्युरिटिजका प्रबन्ध निर्देशक मदन पौड्यालले आर्थिक अभियानलाई बताए । ‘बैंक, वित्तीय संस्थाबाट हामीलाई स्रोत उपलब्ध हुँदैन र आफ्नै पूँजीको भरमा यो सुविधा धेरैलाई दिन सकिँदैन ।’

लगानीकर्ताले आफूसँग भएको भन्दा केही बढी रकम (मार्जिन) ब्रोकरबाट लिई शेयरबजारमा लगानी गर्ने प्रणाली मार्जिन कारोबार हो । यस्तो सुविधा दिएबापत लगानीकर्ताले ब्याज तथा अन्य शुल्क ब्रोकरलाई तिर्नुपर्छ । राष्ट्र बैंकले गत आर्थिक वर्ष ३४ ओटा स्टक ब्रोकरलाई मार्जिन कारोबारका लागि स्वीकृति प्रदान गरेको जानकारी दिएको छ । त्यसरी स्वीकृति पाएकामध्ये २७ ब्रोकरले मार्जिन कारोबारका लागि अनुमतिपत्र प्राप्त गरेको नेप्सेले जानकारी दिएको छ । 

राष्ट्र बैंकका अनुसार मार्जिन कारोबारको अवधारणालाई प्रोत्साहन गरी बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट शेयरबजारमा हुने लगानी क्रमश: घटाउन ब्रोकरहरूलाई नै कर्जा लगानी गर्ने बाटो खोलिदिएको हो । दुई दर्जनभन्दा बढी ब्रोकरले अनुमतिपत्र पाए पनि नासा सेक्युरिटिजपछि कसैले पनि यो कारोबार शुरू नगरेको ब्रोकर एशोसिएशनका अध्यक्ष धर्मराज सापकोटाले बताए । ब्रोकरहरू आफूहरूसँग पर्याप्त स्रोत नभएकै कारण मार्जिन कारोबार अघि बढाउन नसकेको बताउँछन् । अर्कोतर्फ यसरी दिएको कर्जा लगानीकर्ताबाट उठाउने कानूनी आधार नभएकाले पनि मार्जिन कारोबार शुरू गर्न ब्रोकरहरू डराइरहेको उनीहरूको भनाइ छ । ‘असुलीका लागि कानूनी आड छैन । असुलीसम्बन्धी व्यवस्था कार्यविधिमा मात्रै छ तर ऐनमा यस्तो व्यवस्था भएमात्र जोखिम लिन सकिन्छ,’ सापकोटाले भने, ‘अर्कोतर्फ, ब्रोकरले आफ्नो इक्विटी क्यापिटलबाट मात्र कर्जा प्रवाह गरेर बजारको मागअनुसार कर्जा उपलब्ध गराउन सक्दैन ।’

केही महीनाअघि धितोपत्रको दोस्रो बजार नेप्सेमा एकै दिन ३० अर्ब रुपैयाँभन्दा बढीको कारोबार भएको थियो । यो ब्रोकरबाट मार्जिन सुविधा नलिई भएको कारोबार हो । मार्जिन कारोबारको सुविधा पाए दैनिक कारोबार थप बढ्न सक्ने ब्रोकरहरूको भनाइ छ । ‘त्यसबेला बजारको माग पूरा गर्न ब्रोकरहरूसँग स्रोत हुनुपर्छ,’ सापकोटाले भने, ‘यसका लागि बैंक, वित्तीय संस्थाबाट सस्तोमा थोक कर्जा ब्रोकरले पाउने र ब्रोकरले मार्जिन कारोबार सुविधा लगानीकर्तालाई दिने गरी स्रोतको व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ ।’

अहिले बैंकहरू विपन्न वर्गमा कर्जा प्रवाह गर्न लघुवित्त कम्पनीहरूको भर परिरहेका छन् । बैंक तथा वित्तीय संस्थाले आफ्नो जम्मा कर्जा लगानीको ५ प्रतिशत विपन्न वर्गमा प्रवाह गर्नुपर्ने राष्ट्र बैंकको निर्देशन छ । उक्त निर्देशन पालना गर्न बैंक, वित्तीय संस्थाहरूले लघुवित्तलाई सस्तोमा थोक कर्जा दिन्छन् र लघुवित्त वित्तीय संस्थाले ब्याजदर केही बढाएर लक्षित ग्राहकलाई कर्जा प्रवाह गर्छन् । यस्तै थोक कर्जा प्रवाहको सुविधा ब्रोकरहरूले खोजेका हुन् । नेपाल राष्ट्र बैंकले भने तत्काल थोक कर्जाको सुविधा ब्रोकरलाई दिन नसकिने बताएको छ । ‘हामी अन्तरराष्ट्रिय राम्रा अभ्यासअनुसार मार्जिन कारोबारको पक्षमा छौं,’ राष्ट्र बैंकका एक कार्यकारी निर्देशकले भने, ‘ब्रोकरलाई दिइएको थोक कर्जा उठ्ने आधार दिएमा त्यस्तो सुविधा दिन पनि राष्ट्र बैंकले सोच्न सक्छ ।’

स्रोतको अभाव र दिएको कर्जा लगानीकर्ताबाट उठाउने कानूनी आधार नभएकाले पनि मार्जिन कारोबार शुरू गर्न डर भएको ब्रोकरहरू बताउँछन् ।

ब्रोकरहरू नेपाल धितोपत्र बोर्डबाट अनुमतिपत्र प्राप्त कम्पनी हुन् । बोर्डले ब्रोकर डुबेमा तिनलाई थोक कर्जा दिने बैंक, वित्तीय संस्थाको लगानी कसरी सुरक्षित हुन्छ, त्यसको सुनिश्चितता हुने गरी कानूनी प्रबन्ध मिलाएमा थोक कर्जा दिने बाटो खोल्न सकिने ती कार्यकारी निर्देशकको भनाइ थियो ।

के हो ब्रोकर मार्जिन कारोबार ?

शेयर कारोबारीले आफूसँग भएको रकमभन्दा बढी रकम ब्रोकर कम्पनीबाट लिएर शेयर खरीद गर्न पाउने सुविधा मार्जिन कारोबार हो । मार्जिन कारोबार बजारमा हुने उतारचढावबाट प्रत्यक्ष लाभ लिनका लागि तत्कालीन कारोबारका लागि गरिन्छ । यसका लागि लगानीकर्तालाई उससँग भएको भन्दा केही बढी रकम ब्रोकरले मार्जिनका रूपमा उपलब्ध गराउने गर्छ । र, त्यसबापत ब्याज वा अन्य शुल्क तिर्नुपर्छ । त्यसरी एउटा मार्जिन लिइसकेपछि त्योभित्र रहेर मार्जिन सेवा उपभोग गर्न पाउँछन् । मार्जिन कारोबार दीर्घकालीनभन्दा अल्पकालीन लगानीका लागि बढी उपयोगी मानिन्छ । मार्जिन कारोबार सुविधाका लागि लगानीकर्ताले शुरूमा ब्रोकरको कार्यालयमा गएर निवेदन दिनुपर्ने हुन्छ । त्यसपछि धितोपत्र बोर्डले तयार पारेको ढाँचामा लगानीकर्ताले ग्राहक विवरण (केवाईसी) भर्नुपर्छ । केवाईसी खाता खोलेको १५ दिनपछि मार्जिन कारोबारका लागि ब्रोकर र लगानीकर्ताबीच छुट्टै सम्झौता हुन्छ । त्यसपछि मार्जिन कारोबारका लागि छुट्टै खाता खोलिन्छ र मार्जिन सेवा प्राप्त हुन्छ ।

कस्ता कम्पनीको शेयरमा पाइन्छ मार्जिन कर्जा ?

मार्जिन कारोबार सुविधासम्बन्धी कार्यविधि, २०७५ अनुसार कम्तीमा ५ करोड रुपैयाँ खुद सम्पत्ति भएका ब्रोकर कम्पनीले मात्रै मार्जिन सुविधा उपलब्ध गराउन पाउँछन् । यस्तै मार्जिन कारोबार हुने धितोपत्रवाला कम्पनीमा कम्तीमा १० हजार शेयरधनी भएको, चुक्ता पूँजीभन्दा खुद सम्पत्ति धेरै भएको हुनुपर्छ । त्यस्तै पछिल्लो २ आर्थिक वर्षमा कम्तीमा १० प्रतिशत लाभांश वितरण गरेको, दोस्रो बजारमा अघिल्लो आर्थिक वर्षभर कम्तीमा ८० प्रतिशत कारोबार दिनमा शेयर किनबेच भएको र आर्थिक वर्षको पहिलो ६ महीनाभित्रै वार्षिक साधारणसभा सम्पन्न गरेको कम्पनी मात्र मार्जिन कारोबारका लागि योग्य हुने मार्जिन कारोबार सुविधासम्बन्धी कार्यविधिमा उल्लेख छ ।