वैदेशिक रोजगारीमा दक्ष कामदार : शीपयुक्त र प्राविधिक शिक्षा आवश्यक



बलबहादुर तामाङ
अध्यक्ष
वैदेशिक रोजगार व्यवसायी सङ्घ

मेहनेती र कामप्रति प्रतिबद्ध नेपाली कामदार खाडी मुलुकमा मात्र होइन, अन्य मुलुकमा पनि पहिल्यैदेखि औधी रूचाइन्छन् । यसले गर्दा विश्वका थुप्रै मुलुकमा नेपाली कामदार वैदेशिक रोजगारीकै सिलसिलामा पुग्ने गरेका छन् । नेपालबाट वैदेशिक रोजगारीमा विभिन्न मुलुक जाने अदक्ष कामदारको सङ्ख्या अत्यधिक हुने गरेको छ । समयको विकास क्रमसँगै हिजो आज केही मात्रामा दक्ष जनशक्ति पनि वैदेशिक रोजगारीमा जान थालेका छन् ।

त्यसो त अहिले पनि वैदेशिक रोजगारीमा जाने अदक्ष नेपालीको सङ्ख्या करीब ७५ प्रतिशत रहेको अनुमान छ भने अर्धदक्ष कामदारको सङ्ख्या २३ प्रतिशतको हाराहारीमा छ । यसरी हेर्दा करीब २प्रतिशत मात्र  दक्ष वा उच्च दक्ष कामदार वैदेशिक रोजगारीमा जाने गरेको देखिन्छ । यो तथ्याङ्कलाई आधार मान्दा अदक्ष कामदारका रूपमा विभिन्न मुलुकमा कम पारिश्रमिकमा  जोखिमयुक्त काम गर्न जानुपर्ने नेपालीको बाध्यता अहिले पनि विद्यमान छ । त्यसरी जोखिमयुक्त काम गरेर विदेशमा कमाएको पैसाबाट भित्रिएको विप्रेषणले मुलुकको अर्थतन्त्र सुधार गर्नमा मात्र योगदान पु¥याएको छैन । ग्रामीण भेगका जनताको जीवनस्तर उकास्न पनि त्यत्तिकै सहयोग गरेको छ । वैदेशिक रोजगारीकै कारण गाउँका खरका छाना टिनमा बदलिएका छन् । ग्रामीण भेगका गरीब जनता शहरबासी बन्न थालेका छन् । सरकारी स्कूल पढ्ने ग्रामीण भेगका बालबालिका निजी स्कूल पढ्ने भएका छन् । त्यस्तै विदेशबाट फर्केका युवाहरूले सफासुग्घर बन्ने संस्कारको विकास गरेकाले गाउँको विकासमा सहयोग पुगेको छ । यति हुँदाहुँदै पनि सरकारको तर्फबाट दक्ष र शीपयुक्त कामदार उत्पादन गर्ने कुरामा भने त्यति ध्यान पुग्न सकेको देखिँदैन । 

दक्ष र प्राविधिक शीपयुक्त जनशक्ति उत्पादन गर्ने कुरामा राज्यले ध्यान दिने र त्यसका लागि योजना बनाएर लाग्ने हो भने स्वाभाविक रूपमा वैदेशिक रोजगारीमा दक्ष र शीपयुक्त कामदार पठाउन सकिन्छ । त्यसका लागि सरकारले कम्तीमा पनि पाँच विकास क्षेत्रमा प्राविधिक तालीमका लागि ठूला आयोजना खोलेर वैदेशिक रोजगारीमा माग भएका कामका बारेमा तालीम उपलब्ध गराउने व्यवस्था गर्नुपर्छ । त्यसो भयो भने केही हदसम्म हामीले वैदेशिक रोजगारीमा दक्ष र शीपयुक्त कामदार पठाउन सक्छौं । तल्लो तहदेखि नै प्राविधिक विषयमा दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्ने कुरामा राज्यको ध्यान पुग्ने हो भने स्वाभाविक रूपमा ती जनशक्तिले विदेशमा राम्रो काम पाउन सक्छन् । अनि, उनीहरूको पारिश्रमिक पनि तुलनात्मकरूपमा बढी नै हुन जान्छ । त्यस्तो अवस्थामा वैदेशिक रोजगारीमा फिलिपिन्सलगायतका मुलुकले दक्ष कामदारका लागि ओगटेका खाडी मुलुकलगायतका देशका रोजगारी नेपालमा ल्याउन सकिन्छ । यसबाट विप्रेषणमा पनि वृद्धि हुन जान्छ । तर, वैदेशिक रोजारीको सन्दर्भमा मात्र होइन, अहिले नेपालको समग्र शिक्षालाई हेर्ने हो भने पनि दक्ष जनशक्ति उत्पादनमा भन्दा पनि बेरोजगार जनशक्ति उत्पादन गर्नेतर्फ मात्र सरकार केन्द्रित भएको देखिन्छ । यो सकारात्मक कुरा होइन । 

त्यसो त अहिले पनि मानिसहरूमा आज भिसा लाग्नुपर्ने र भोलि नै उड्न पाउनुपर्ने मान्यता छ, जसले गर्दा  प्राविधिक तालीम दिन कठिनाइ भएको छ । वैदेशिक रोजगारीमा जाने कामदार शहर बजारको तुलनामा ग्रामीण भेगका र गरीब नै बढी हुने भएकाले उनीहरूमा कम खर्च र छिटो विदेश जाने चाहनाले पनि त्यस्तो समस्या बढेको छ । त्यस्तो अवस्थामा सरकारले दक्ष र शीपयुक्त जनशक्ति उत्पादन गर्ने र ग्रामीण भेगका जनतामा जनचेतनामूलक कार्यक्रम लैजाने व्यवस्था गर्ने हो भने पनि सुधार आउँछ ।  त्यसको व्यवस्था बजेटमा नै गर्न जरूरी हुन्छ ।

 वैदेशिक रोजगारीका सन्दर्भमा पर्न सक्ने समस्या र फाइदाका बारेमा पनि कामदारलाई बुझाउनु जरूरी छ । व्यवसायी र सरकारको संयुक्त पहलमा त्यस्ता कार्यको थालनी गर्न आवश्यक छ । त्यसका लागि स्थानीय तहसम्म जनचेतनामूलक कार्यक्रम लैजाने, स्कूल वा कलेजमा प्राविधिक र शीपयुक्त शिक्षाको पठनपाठनको  शुरूआत गर्नेजस्ता काम गर्नुपर्छ ।

वैदेशिक रोजगार प्रवद्र्धन बोर्डको गठन नै वैदेशिक रोजगारीको प्रवद्र्धन गर्ने उद्देश्यले भएको हो । तर, बोर्डले गाउँगाउँसम्म आफ्ना कार्यक्रम लैजाने कुरामा त्यति ध्यान दिन सकेको छैन । बोर्ड र व्यवसायीहरूको सहकार्यमा गाउँगाउँमा प्राविधिक तथा शीपमूलक दक्षता अभिवृद्धि तालीम दिने संस्था स्थापना गरेर पनि वैदेशिक रोजगारीमा जाने दक्ष कामदार उत्पादन गर्न सकिन्छ । 

अहिले दैनिक करीब १५ सय नेपाली रोजगारीका लागि विदेशिने गरेका छन् । त्यसरी वैदेशिक रोजगारीमा गएका नेपाली केही वर्ष काम गरेर फर्किंदा उनीहरू आर्थिक रूपमा मात्र सम्पन्न भएर फर्केका हुँदैनन् । उनीहरूले थुप्रै किसिमका शीप, शिक्षा, प्रविधि र संस्कार पनि साथमै लिएर आएका हुन्छन् । शीप, शिक्षा, प्रविधि र संस्कार सिकेर नेपाल फर्केका ती युवालाई रोजगारीको अवसर सृजना गरेर नेपालमा नै राख्ने वातावरण निर्माण गर्ने हो भने पनि वैदेशिक रोजगारीको अति निर्भरतामा रहेको नेपालको वर्तमान अवस्थामा सुधार आउँछ । अहिले पनि मुलुकबाट युवा पलायन भए भनेर मात्र गुनासो गर्ने गरिन्छ । तर, विदेशबाट शीप सिकेर फर्किएका युवालाई स्वदेशमा रोजगारीको अवसर सृजना गर्ने र स्वदेशमा नै टिकाउने कुरामा भने कसैको ध्यान गएकोे छैन । त्यसमा राज्यको ध्यान जान जरूरी छ । 

सरकारले लामो समयदेखि शिक्षा क्षेत्रमा प्रशस्त लगानी गरेको छ । कमसेकम त्यो लगानीको केही प्रतिशत मात्र पनि दक्ष र शीपयुक्त जनशक्ति उत्पादन गर्नेमा खर्च गर्ने हो भने हामीले वैदेशिक रोजगारीमा मात्र होइन, स्वदेशमै पनि आवश्यक दक्ष र शीपयुक्त जनशक्तिको अभावलाई पूरा गर्न सक्छौं । अहिले पनि नेपालमा दक्ष जनशक्तिको अभाव छ । जति धेरै दक्ष जनशक्ति वैदेशिक रोजगारीमा पठाउन सक्यो उनीहरूले त्यति नै धेरै आम्दानी गर्न सक्छन्, जसले गर्दा विप्रेषणमा पनि वृद्धि हुन्छ । त्यो हुनु भनेको मुलुकको अर्थतन्त्र पनि बलियो हुनु हो । आगामी दिनमा वैदेशिक रोजगारीका लागि आवश्यक र पर्याप्त शीप उपलब्ध गराउन सरकार, निजीक्षेत्र, व्यवसायी, गैरआवसीय नेपाली सङ्घलगायतको सकारात्मक पहल हुने हो भने नेपालको अर्थतन्त्र बलियो बन्नेछ ।